του Χρίστου Καλουντζόγλου

1972, 15 Μάη. Το γήπεδο του Σπόρτινγκ γεμίζει ασφυκτικά για την συναυλία με τον Γιάννη Μαρκόπουλο και τον Νίκο Ξυλούρη. Χιλιάδες νέοι τραγουδούν “ Πότε θα κάνει ξαστεριά”. Όταν τελειώνει η συναυλία εκατοντάδες φοιτητές διαδηλώνουν στην Πατησίων. Είναι η μαζικότερη και πιο αυθόρμητη αντιδικτατορική εκδήλωση της επταετίας. Είχε προηγηθεί, στις 21 Απριλίου, η αντιδικτατορική συγκέντρωση στα προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η άνοιξη εκείνη είχε την αποκοτιά των φοιτητών που άνοιξαν το δρόμο για τους ξεσηκωμούς στη Νομική και το Πολυτεχνείο και την ανατροπή της χούντας. Οι δικτάτορες προσπαθούσαν με την τρομοκρατία να ελέγξουν την κατάσταση. Χιλιάδες άνθρωποι ελάμβαναν ατομικές κλήσεις να παρουσιαστούν στη Μεσογείων... “ Δι΄υπόθεσίν σας”... τούς έγραφαν... Γιατί στη Μεσογείων; Διότι εκεί βρισκόταν το “ βασίλειο” των βασανιστών. 

«Η Γενική Ασφάλεια, που υπήρξε η αιχμή του δόρατος στον κατασταλτικό μηχανισμό του καθεστώτος της 21ης Απριλίου 1967, έδρευε αρχικά στην οδό Μπουμπουλίνας 18 και από το 1971 μεταστεγάστηκε στη λεωφόρο Μεσογείων 14-18. Το πρώτο κτίριο δεν υπάρχει πια, αλλά το κακόφημο στίγμα του διασώζεται σε μεγάλο βαθμό στη δημόσια μνήμη, εξαιτίας της ευρείας δημοσιότητας που πήρε από πολύ νωρίς, χάρις στις καταγγελίες των κρατουμένων, όπως αποτυπώθηκαν και στα συγκλονιστικά βιβλία  του Περικλή Κοροβέση και της Κίττυς Αρσένη», μας λέει ο Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, διευθυντής Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ), ο οποίος υπογράφει το βιβλίο «Μεσογείων 14-18, η υποδιεύθυνση Γενικής Ασφαλείας Αθηνών στα χρόνια της Δικτατορίας (1971-1974)» και προσθέτει: «Αντίθετα, η ανάμνηση της Μεσογείων έχει ξεθωριάσει σχεδόν τελείως, παρά το γεγονός ότι εκεί ανακρίθηκαν και κακοποιήθηκαν βάναυσα περισσότεροι από τρεις χιλιάδες αντίπαλοι του καθεστώτος, στη πλειοψηφία τους νεαροί φοιτητές και φοιτήτριες, καθώς η περίοδος εκείνη συμπίπτει με την ραγδαία ανάπτυξη του μαζικού αντιδικτατορικού κινήματος στα πανεπιστήμια. Η σύμπτωση ότι αυτό το κτίριο, όχι μόνο υπάρχει ακόμη, αλλά επιπλέον στεγάζει την Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας, ενώ στο υπόγειο γκαράζ διασώζονται δύο κελιά από την εποχή εκείνη, στάθηκε η αφορμή να αναρτηθεί μια πλακέτα ιστορικής μνήμης το 2017, με πρωτοβουλία της Γενικής Γραμματέως Πατρίτσιας Κυπριανίδου. Η ίδια μας ανέθεσε και τη διεξαγωγή μιας έρευνας γύρω από την ιστορία του κτιρίου, που κατέληξε στην έκδοση του βιβλίου.»

Η μεταστέγαση της Ασφάλειας από τη Μπουμπουλίνας ήταν ζητούμενο ήδη από την επαύριο του πραξικοπήματος. Έτσι, όπως γράφει στην ενδελεχή έρευνά του ο Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, το καλοκαίρι του 1970 εκμισθώθηκαν στο ελληνικό δημόσιο δύο πολυκατοικίες που βρίσκονται στη λεωφόρο Μεσογείων 14-18, “ προς στέγασιν της Υποδιευθύνσεως Γενικής Ασφαλείας Αθηνών”, έναντι συνολικού μηνιαίου μισθώματος μισού εκατομμυρίου δραχμών! Την εποχή εκείνη ένα τριάρι διαμέρισμα στην Πατησίων νοικιαζόταν 2.200 δραχμές και ένα κατάστημα 90 τ.μ. στη Φωκίωνος Νέγρη 4.000 δραχμές.... Ακριβούτσικο το ενοίκιο, αλλά η υπηρεσία είχε ανάγκες και το καθεστώς τις κατανοούσε... προφανώς! Η μετακόμιση έγινε στις 15 Ιουλίου 1971. Και ο “ υπουργός” Δημόσιας Τάξης, στρατηγός Τζεβελέκος εγκαινιάζοντας “ τον Αστυνομικόν τούτον οίκον... σύμβολον της ισχύος του κράτους και εγγύησις της ασφαλείας του”, εξέφρασε τη βεβαιότητα ότι στο νέο χώρο θα αναπτυχθεί “ έτι περαιτέρω η έξοχος ήδη και λίαν επιτυχής” δραστηριότητα των οργάνων της τάξεως.......

Κελιά στο υπόγειο γκαράζ της Μεσογείων 14-18: φωτογραφίες του συγγραφέα Λεωνίδα Καλλιβρετάκη (Νοέμβριος 2017).

Τα όργανα φρόντισαν να δικαιώσουν τον Τζεβελέκο και τον Σεπτέμβριο του 1971 γεμίζουν τα κελιά στο υπόγειο της Ασφάλειας με πολιτικούς κρατούμενους. Την αρχή έκαναν τα μέλη της αντιστασιακής οργάνωσης “ Ανεξάρτητη Αριστερά”, μεταξύ των οποίων οι εξαδέλφες Χριστίνα και Παναγιώτα Αγριαντώνη καιι ο σκηνοθέτης Διαγόρας Χρονόπουλος. Τον Οκτώβριο του 1971 κι ενώ τα μέλη της “ Ανεξάρτητης Αριστεράς” ... φιλοξενούντο στα υπόγεια κελιά της Ασφάλειας, μεταφέρθηκαν εκεί και 32 μέλη του ΚΚΕ εσωτερικού, μεταξύ των οποίων ο Μήτσος Παρτσαλίδης, ο γενικός γραμματέας του κόμματος Μπάμπης Δρακόπουλος και η γερμανίδα δικηγόρος Χανέλορε Ρουνφτ. “ Είχα ακούσει στην Ευρώπη τα βασανιστήρια που κάνουν στους Έλληνες πολίτες και τώρα ξαφνικά βρισκόμουν απροστάτευτη στα χέρια τους. Τις νύχτες δεν μπορούσα να κοιμηθώ από τις κραυγές των ανθρώπων που βασάνιζαν”, θυμάται η Ρουνφτ, που συνελήφθη επειδή έκρυβε τον Δρακόπουλο σε διαμέρισμα που είχε στην Αθήνα. Από τα κελιά της Ασφάλειας στη Μεσογείων είχε περάσει και η Ασπασία Παπαθανασοπούλου, όπου την είχε “ υποδεχτεί” ο Μπάμπαλης. Ο αρχιβασανιστής την απειλούσε με περίστροφο ενώ ο υπαστυνόμος Γιαννικόπουλος την ξυλοκοπούσε. Η Παπαθανασοπούλου έμεινε απομονωμένη σε ένα κελί χωρίς τροφή επί είκοσι μέρες... Η επόμενη “ επιτυχία” των βασανιστών καταγράφηκε στις 20 Οκτωβρίου του 1971, όταν προσήχθησαν τα μέλη του πυρήνα της αντιστασιακής οργάνωσης “ Κίνημα 20ης Οκτώβρη”, μεταξύ των οποίων οι φοιτητές Νίκος Μανιός και Γιώργος Σάγιας. Οι περιγραφές του Σάγια και του Μανιού για τα βασανιστήρια που υπέστησαν από τους ασφαλίτες είναι συγκλονιστικές: “ ... με κατέβασαν με κλωτσιές και χαστούκια στο υπόγειο, αφού προηγούμένως μου έδεσαν τα μάτια. Εκεί με υποχρέωσαν να γδυθώ, στη συνέχεια με έδεσαν πάνω σ΄ ένα πάγκο, κάποιος άρχισε να με κτυπά στα πέλματα με ένα σωλήνα...”, θυμάται ο Μανιός. Αυτή είναι από τις πρώτες μαρτυρίες για τη χρησιμοποίηση του πάγκου στα υπόγεια της Ασφάλειας στη Μεσογείων, όπου οι βασανιστές έκαναν φάλαγγα στους πολιτικούς κρατούμενους. 

«Το βιβλίο αυτό οφείλει πολλά στον Φώντα Λάδη, που διέσωσε υπό μυθιστορηματικές συνθήκες το αρχείο της Ασφάλειας και στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, που έχουν συγκεντρώσει μια μοναδική συλλογή αντιστασιακών εντύπων. Δεν θα μπορούσε να γραφεί όμως δίχως όλους εκείνους που είχαν το σθένος να καταγγείλουν, ήδη από τον καιρό της δικτατορίας, τα όσα υπέστησαν στο κτίριο της Μεσογείων, σε όσους κατέθεσαν στις δίκες μετά τη Μεταπολίτευση, σε όσους δημοσιοποίησαν τις εμπειρίες τους μεταγενέστερα και σε όσους θέλησαν να μας τις αφηγηθούν σε προσωπικές συνεντεύξεις», δηλώνει ο συγγραφέας του βιβλίου, Λεωνίδας Καλλιβρετάκης. 

Στο κτίριο της Μεσογείων από το 1986 στεγάζεται πλέον η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας, σημείο αναφοράς του ερευνητικού ιστού της χώρας. Τα κελιά δεν είχαν λόγο ύπαρξης. Ωστόσο δύο από τα υπόγεια κελιά υπάρχουν μέχρι σήμερα.

«Η ιστορική επιστήμη περιγράφεται κάποιες φορές ως «η πάλη της μνήμης ενάντια στη λήθη». Ιδιαίτερα αυτή την περίοδο που ζούμε, πρέπει σε κάθε ευκαιρία τα πεπραγμένα της δικτατορίας να υπενθυμίζονται και να φωτίζονται με έγκυρο, σαφή, νηφάλιο και τεκμηριωμένο τρόπο, ως αντίδοτο σε μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα που τροφοδοτείται ακριβώς από την αμνησία, από τον σχετικισμό και από μια προπαγάνδα που δεν πρέπει να αφήνεται αναπάντητη», δηλώνει ο διευθυντής Ερευνών του ΕΙΕ, Λεωνίδας Καλλιβρετάκης.

Το νέο κτίριο της Ασφάλειας στον αντιστασιακό τύπο (Ιούλιος 1971): αντιστασιακό έντυπο "Ελεύθερη Ελλάδα", 29.7.1971.

Η Γενική Γραμματέας Έρευνας και Τεχνολογίας, Δρ. Π. Κυπριανίδου, δήλωσε στο “ Πρακτορείο” για την έκδοση: 
"Η πρωτότυπη ιστορική έρευνα, η οποία διεξήχθη με πρωτοβουλία της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας και με επιστημονικό υπεύθυνο τον Δρ. Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, Διευθυντή Ερευνών του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, οδήγησε σε μια ενδιαφέρουσα έκδοση.

Το αντικείμενο της έρευνας είναι η δράση της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών κατά τα τελευταία χρόνια της στρατιωτικής δικτατορίας, κατά τα έτη 1971-1974.

Η ΓΓΕΤ στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της στην έρευνα και στις επιστήμες, στήριξε τη διενέργεια της εξαιρετικά τεκμηριωμένης και πρωτότυπης ιστορικής μελέτης, και τη νηφάλια αποτίμηση πτυχών της νεότερης ιστορίας μας που επιχειρεί, προσφέροντας έναν αναστοχασμό απαραίτητο για ένα σύγχρονο και δημοκρατικό κράτος".