Η Ιστορία είναι ο υπερασπιστής της Μνήμης της ανθρωπότητας και ο επιτηρητής της αλήθειας. Είναι η Επιστήμη που υπηρέτησαν -και υπηρετούν - ο Θουκυδίδης, η Άννα η Κομνηνή, ο Marc Bloch, η Ελένη Γλύκατζη- Αρβελέρ και πολλοί άλλοι. Είναι, επίσης, συχνά η αφετηρία έμπνευσης καλλιτεχνών, είτε αυτοί εκφράζονται μέσω  της Λογοτεχνίας είτε της Μουσικής ή κάποιας από τις Εικαστικές Τέχνες. Ποια καλύτερη, λοιπόν, αφόρμηση για εκείνον που πασχίζει να εκφράσει ιδέες, να αποστείλει μηνύματα, να αφυπνίσει συνειδήσεις, να φωτίσει σκιές ή να κινητοποιήσει αντιδράσεις; Με όργανο τις λέξεις, τις νότες, τα χρώματα ή οποιοδήποτε υλικό και τεχνική, τα γεγονότα της Ιστορίας και οι προσωπικότητες που έδρασαν στο παρελθόν, -αφήνοντας ίχνη ανεξίτηλα στις πηγές ή στα αποτελέσματα των αποφάσεων και πράξεων  τους- μπορούν να εμπνεύσουν τους καλλιτέχνες και να γίνουν γνωστές στον ευρύ κοινό. 

Σκεφτόμουν,  με αφορμή την επίσκεψή μου σε μια εικαστική έκθεση στη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα,  το πόσοι,  αλήθεια,  Έλληνες μαθητές έχουν  διδαχθεί στις σχολικές αίθουσες τα τραγικά ιστορικά γεγονότα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, την Οκτωβριανή Επανάσταση και τη δικτατορία του προλεταριάτου. Ποιοι γνωρίζουν τον Μαρξ, τον Λένιν ή τη Ρόζα Λούξεμπουργκ;  Ίσως κάποιος να θεωρεί ότι αυτές είναι γνώσεις που πρέπει να απευθύνονται σε ώριμους ανθρώπους, ικανούς να επεξεργαστούν πολυσύνθετες έννοιες και πολύπλοκες συνδέσεις κοινωνικών, πολιτικών, ιδεολογικών και οικονομικών συνιστωσών. Έστω!  Αναδιατυπώνω το ερώτημα: Πόσοι φοιτητές ή απόφοιτοι των πανεπιστημίων μας γνωρίζουν αυτά τα γεγονότα και τα πρόσωπα, επειδή τα έχουν διδαχθεί στα αμφιθέατρα; Τολμώ να πω: ελάχιστοι! 

Έρχεται, όμως, η Τέχνη να συμπληρώσει κάποια κενά και να ωθήσει τους αποδέκτες  της  (μαθητές, φοιτητές, άτομα κάθε ηλικίας) σε μια βαθύτερη έρευνα και αναζήτηση της  αντίστοιχης γνώσης. Η έκθεση με τίτλο «ΤΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΡΟΥΧΑ ΤΗΣ ΡΟΖΑΣ» είναι χαρακτηριστική της διάχυσης ιστορικής γνώσης μέσω της εικαστικής γλώσσας.  Αποτελεί το απότοκο των ερευνών σπουδαστών της ΑΣΚΤ, πάνω στην προσωπικότητα της Ρόζας Λούξεμπουργκ, μιας από τις σημαντικότερες γυναίκες του 20ου αιώνα, μιας οικουμενικής μορφής του διεθνισμού.  Τα έργα που εκτίθενται  εκπροσωπούν διαφορετικές προσεγγίσεις της ζωής της, ξεχωριστές ματιές στη δράση της και εκφράζουν τα στοιχεία εκείνα που εντυπωσίασαν περισσότερο και ενέπνευσαν τον κάθε δημιουργό. 

Με διάφορα υλικά και τεχνικές, η Ρόζα Λούξεμπουργκ απομακρύνεται από τις σελίδες των βιβλίων Ιστορίας και γίνεται πρωταγωνίστρια σε έργα πάνω σε ξύλο ή κάμποτο ή σπιρτόκουτα,  με λάδι, με κάρβουνο, με ακρυλικό, με στένσιλ ή διάφορες μεικτές τεχνικές. Στοιχεία από τη ζωή της, το πρόσωπό της,  το σπίτι της, η φυλακή,  η αγάπη της για τα πτηνά και τα  λουλούδια, η γυναικεία ευαισθησία της,  το βάρβαρο και τραγικό τέλος της, μα και η συνταρακτική  εποχή των αρχών του 20ου αιώνα με τον κατακερματισμό των συνειδήσεων  και τον κλονισμό όλων των βεβαιοτήτων, αποδίδονται υπαινικτικά, συμβολικά και αφηγηματικά από τους δημιουργούς. 

έργο της Ελπίδας Βουτσά, Άτιτλο, ελαιογραφία

Περιδιαβαίνοντας την έκθεση, ο θεατής νιώθει σαν να εισχωρεί στην εποχή  κατά την οποία  έζησε η εμβληματική αυτή γυναίκα, που έθεσε ως αδιαπραγμάτευτη προτεραιότητά της τον αγώνα  κατά του καπιταλισμού και υπέρ της κοινωνικής απελευθέρωσης του προλεταριάτου. Αισθάνεται ότι διαχέεται στον χώρο το σύνθημα «Κοινωνική Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση» και, ταυτόχρονα, ένα  παθιασμένο μήνυμα εναντίον του πολέμου και μια αυστηρή κριτική κατά της φίμωσης της ελευθερίας λόγου των αντιφρονούντων Ρώσων, εκ μέρους των εχόντων την εξουσία Μπολσεβίκων. Μα πιο πολύ βιώνει συγκίνηση για το βάναυσο τέλος της, που απεικονίζεται με τρόπο συγκλονιστικό από κάποιους δημιουργούς. Το ποτάμι, το κόκκινο άνθος, το σώμα που βασανίστηκε, η προηγηθείσα μοναξιά στις φυλακές, η επίμονη προσήλωση στον αγώνα και τα ανυποχώρητα γραπτά της ως παρακαταθήκη για τους επαναστάτες κάθε εποχής,  που αρνούνται να εγκλωβιστούν σε θνησιγενείς ιδεολογίες, αλλά  υπηρετούν άφοβα το όραμα ενός ελεύθερα σκεπτόμενου κόσμου? εκείνου που δεν έχει καμία σχέση με την «αστική κοινωνία...που μοιάζει με άγριο ζώο το οποίο  χορεύει τη σάμπα της αναρχίας και σπέρνει τη χολέρα στον πολιτισμό και την ανθρωπότητα». 

Εκατό χρόνια συμπληρώθηκαν φέτος από τη δολοφονία της αγωνίστριας που διακήρυξε:  «οι μάζες είναι το αποφασιστικό στοιχείο, είναι ο βράχος πάνω στον οποίο θα κτιστεί η τελική νίκη της επανάστασης». Οι σπουδαστές του Α’ Εργαστηρίου της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών παρουσίασαν ήδη το έργο τους στον «Εικαστικό Κύκλο» στην Αθήνα, τον χειμώνα, μετά από συνεργασία με το παράρτημα του Ιδρύματος «Ρόζα Λούξεμπουργκ» στην Ελλάδα.  Αυτή τη φορά τα έργα τους εκτίθενται στην ΑΣΚΤ (έως τις 25/5/2019) για όσους δεν πρόλαβαν να τα απολαύσουν ή για εκείνους που επιθυμούν να τα δουν, αυτήν τη φορά, σε έναν διαφορετικό χώρο που ταυτίζεται με τον τόπο όπου κινούνται και μαθητεύουν οι δημιουργοί τους. 

Η Ιστορία, λοιπόν, όχι με λέξεις αλλά με εικόνες, μέσα από καλλιτεχνήματα!

έργο της Γωγώς Ιερομονάχου, "Rosa", λάδι σε καμβά 

Αναχωρώντας από τον φιλόξενο  χώρο του Φουαγιέ της ΑΣΚΤ, ανασύρεται από τη μνήμη μου μια μελωδία που ενδύει στίχους του πολυβασανισμένου Άλκη Αλκαίου. Η αξέχαστη φωνή του Μητροπάνου με ακολουθεί ως την έξοδο στην οδό Πειραιώς. 

«Πώς η ανάγκη γίνεται ιστορία
πώς η ιστορία γίνεται σιωπή
τι με κοιτάζεις Ρόζα  μουδιασμένο
συγχώρα με που δεν καταλαβαίνω
τι λένε τα κομπιούτερς κι οι αριθμοί...»

Ηλέκτρα Αλεξάκη,
 (19 Μαΐου 2019)

Κεντρική φωτογραφία: έργο του Δημήτρη Πετρολέκα,  "Ενθύμιον", μεικτή τεχνική