Της Βίκυς Χαρισοπούλου

Το δείπνο των Χριστουγέννων του 1915 στο στρατόπεδο Ζέιτενλικ των συμμαχικών δυνάμεων που είχαν μόλις εγκατασταθεί (από τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς) στη Δυτική Θεσσαλονίκη, περιλάμβανε: γαλοπούλα με κάστανα, ζαμπόν γλασέ, μπιζέλια, μπισκότα και αχλάδια... 'Άγνωστες εν πολλοίς γεύσεις στη μόλις μετα-οθωμανική Θεσσαλονίκη. 'Η όχι;

Το ιδιόγραφο και μάλιστα περίτεχνα διακοσμημένο-σχεδιασμένο με ανθέμια και βουκολικά-στρατιωτικά θέματα από τα μακεδονικά βουνά “ Menu” του Camp de Zeitenliek, είναι ένα μόνο απ’  τα εντυπωσιακά εκθέματα της πολύπτυχης και πολυθεματικής έκθεσης "Souvenirs de Salonique, Γαλλικές Ιστορίες από το χθες στο σήμερα" που διοργανώθηκε από το Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με το Γενικό Προξενείο της Γαλλίας στη Θεσσαλονίκη και θα αναπτυχθεί σε διάφορα σημεία της πόλης (λιμάνι, σιδηροδρομικός σταθμός, αίθουσες συνεδρίων, δημαρχείο κ.α) από τις 14 Μαρτίου ως τα τέλη Απριλίου.

Και...μπορεί οι γαστριμαργικές συνήθειες των Εβραίων, μουσουλμάνων και Ελλήνων της Θεσσαλονίκης να επαναδιαμορφώθηκαν με την έλευση δεκάδων χιλιάδων "δυτικότροπων" (Γάλλων, Άγγλων, Σέρβων) στρατιωτών της λεγόμενης στρατιάς της Ανατολής, η γαλλική παρουσία στην πόλη όμως "μετρούσε" περισσότερα από 200 χρόνια (από την εποχή της οθωμανικής πόλης). Το πρώτο ευρωπαϊκό προξενείο που ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη ήταν, στα 1689, το γαλλικό, λόγω έντονης εμπορικής-οικονομικής δραστηριότητας των Γάλλων στην περιοχή, με επίκεντρο το λιμάνι της πόλης (κι αυτό σχεδιασμένο και υλοποιημένο -μεταξύ 1897 και 1904- από Γάλλους κατασκευαστές με επιβλέποντα τον Γάλλο μηχανικό Jules Robert, στα πρότυπα του Λιμανιού της Μασσαλίας).

Στα 1906 εξάλλου, επί Οθωμανικής επίσης κυριαρχίας, ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη το πρώτο παγκοσμίως "γαλλικό λύκειο" - το πρώτο σχολικό ίδρυμα της Γαλλικής Λαϊκής Αποστολής (Mission Laique Francaise), γνωστό ως "Λυσέ", που είχε 400 μαθητές και μαθήτριες. 

Από πολύ νωρίτερα (τα τέλη του 19ου αιώνα) περί τις 40 εφημερίδες και περιοδικά της Θεσσαλονίκης εκδίδονται στα γαλλικά, γλώσσα της καλλιεργημένης ελίτ, της διπλωματίας, του εμπορίου, της γαστρονομίας και της μόδας, και η γλώσσα διδάσκονταν στα περισσότερα από τα 100 (εβραϊκά, ελληνικά, τουρκικά, βουλγαρικά, αρμενικά) σχολεία της πόλης.

Η ρήση “ γαλλικά και πιάνο" ήρθε πολύ αργότερα, μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την επιβολή των αγγλικών ως "παγκόσμιας γλώσσας".

Όλα τα παραπάνω δεν είναι παρά μόνο πτυχές της διαχρονικής παρουσίας των Γάλλων, της γλώσσας, της επιστήμης, του εμπορίου, του πολιτισμού που μετέφεραν και εγκατέστησαν στην πόλη, αφήνοντας το δικό τους στίγμα που εκτείνεται σε μέγιστη έκταση απ΄το Ζέιτενλικ στα βορειοδυτικά ως τη Θέρμη στα νοτιοανατολικά, κι απ' την -έργο του Γάλλου αρχιτέκτονα Ερνέστ Εμπράρ- πλατεία Αριστοτέλους ως τη Μονή Λαζαριστών, το ανακαινισμένο "Λυσέ" της λεωφόρου Στρατού, ακόμα και τη σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης-Αλεξανδρούπολης.

"Πάμπολλες άγνωστες πτυχές της γαλλικής παρουσίας στη Θεσσαλονίκη, αλλά και τους δεσμούς της πόλης και της χώρας με τη Γαλλία και τα διαχρονικά ίχνη της στην πόλη, έχει στόχο να αναδείξει η μεγάλη, πολυδιάστατη έκθεση - αφιέρωμα με τίτλο "Σουβενίρ της Θεσσαλονίκης". Προτιμώ  το σουβενίρ να το γράφουμε ελληνικά -η λέξη έχει περάσει στο ελληνικό λεξιλόγιο και μεταφράζεται ...όπως νιώθει κανείς - ίσως σαν αντικείμενο ή και αίσθηση μνήμης- σ΄ ορισμένες περιπτώσεις "κυτταρικής μνήμης", ενθύμιο..." λέει στο «Πρακτορείο» η επιμελήτρια της κεντρικής έκθεσης, Ευαγγελία Μεσοχωρίτη.

Εντυπωσιακή υπήρξε επίσης η ειδική εκδήλωση - performance που πραγματοποιήθηκε ως “ πρόδρομος” της πολύπτυχης έκθεσης με την προβολή του ντοκιμαντέρ «Ματαρόα- Το ταξίδι συνεχίζεται» (Το πλοίο που μετέφερε από την Ελλάδα ως τον Τάραντα στη νότια Ιταλία στα τέλη Δεκεμβρίου του 1945, 150 και πλέον Έλληνες φοιτητές, καλλιτέχνες και νέοι επιστήμονες. Τελικός προορισμός τους ήταν το Παρίσι όπου έζησαν -πολλοί μέχρι σήμερα- ως υπότροφοι του Γαλλικού κράτους. Η δραματική τους έξοδος από τη φλεγόμενη Ελλάδα έμελλε να σημαδέψει με ανεξίτηλο τρόπο τις πνευματικές και καλλιτεχνικές εξελίξεις της μεταπολεμικής Ευρώπης. Το ντοκιμαντέρ του Ανδρέα Σιαδήμα διάρκειας 87’ λεπτών, προβλήθηκε στο πλαίσιο του φετινού Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ (1 - 10 Μαρτίου).

Η κεντρική έκθεση (με ιστορικές φωτογραφίες , χάρτες, μαρτυρίες, καρτ-ποστάλ, σχέδια) αναπτύσσεται ήδη από τις 14 Μαρτίου στην αίθουσα Αλλατίνη - Ντασώ (Αllatini-Dassault») του Γαλλικού Ινστιτούτου. Στη συνέχεια, τα εκθέματα θα μεταφερθούν και θα φιλοξενηθούν στις εγκαταστάσεις της ΔΕΘ, στο πλαίσιο της 16ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου (9-12 Μαΐου), στην ενότητα "Μνήμη και ιστορία" .

Ουσιαστική υπήρξε -για τη διαμόρφωση της έκθεσης- η συμβολή και παρακίνηση του δημάρχου της πόλης Γιάννη Μπουτάρη για προβολή του γαλλικού στοιχείου της διαχρονικά πολυπολιτισμικής  Θεσσαλονίκης, όπως τονίζει ο γενικός πρόξενος και διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου Θεσσαλονίκης, Philippe Ray. 

Στη σειρά δράσεων στο πλαίσιο της έκθεσης "Souvenirs de Salonique", περιλαμβάνεται κι αυτή που διοργανώθηκε το τριήμερο 14-16 Μαρτίου, με διηγήσεις Εβραϊκών οικογενειών για τα βιώματά τους στην πόλη (πριν από την εξορία τους στη Γαλλία ) τη σύνδεσή τους με την γαλλική παιδεία, αλλά και την επιχειρηματική ζωή. Τα μέλη των οικογενειών αυτών (ανάμεσα τους και η οικογένεια Ντασώ - απογόνων της οικογένειας Αλλατίνη), συμμετείχαν στις 17/3 στην Σιωπηρή Πορεία προς τιμήν των Εβραίων της Θεσσαλονίκης που έχασαν τη ζωή τους στο Άουσβιτς.

Πηγή φωτογραφιών: "Souvenirs de Salonique, Γαλλικές Ιστορίες από το χθες στο σήμερα" Οι φωτογραφίες παραχωρήθηκαν από τους διοργανωτές της έκθεσης και προέρχονται από σειρά φορέων, δημόσιων και ιδιωτικών αρχείων (Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, συλλογή Ι.Μέγα, αρχείο Γαλλικού Ινστιτούτου Θεσσαλονίκης, αρχείο Alliance κ.α).