Μια ελληνική Διαστημική Υπηρεσία είναι απολύτως αναγκαία και έπρεπε προ ετών να είχε προχωρήσει η δημιουργία της. Όμως πρέπει να προηγηθεί ευρεία διαβούλευση μεταξύ των συναρμόδιων υπουργείων και την προώθησή της να αναλάβει μια συντονιστική επιτροπή διαστήματος υπό τον πρωθυπουργό. Αυτό επισημαίνει ο νέος γενικός διευθυντής και πρόεδρος του ΔΣ του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΑΑ) καθηγητής Μανώλης Πλειώνης σε συνέντευξή του στο Αθηναϊκό και Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων.

Το Αστεροσκοπείο σκοπεύει να ανοιχθεί ακόμη περισσότερο στην κοινωνία, να υποδεχθεί και άλλα παιδιά προσφύγων, να προωθήσει με εκδηλώσεις του το «πάντρεμα» επιστήμης και πολιτισμού, ενώ παράλληλα θα αναπτύξει νέες εγχώριες και διεθνείς ερευνητικές δράσεις.

Όμως, σύμφωνα με τον κ. Πλειώνη, χρειάζεται η στήριξη της πολιτείας, προκειμένου να λυθεί το χρόνιο πρόβλημα της έλλειψης εξειδικευμένου προσωπικού για τις 24ωρες βάρδιες στο Γεωδυναμικό Ινστιτούτο και στο Εθνικό Κέντρο Τσουνάμι, καθώς και η στενότητα χώρου στις κτιριακές εγκαταστάσεις του, λόγω της συνεχούς επέκτασης των δραστηριοτήτων του.

Μεταξύ άλλων, ο επικεφαλής του ΕΑΑ αναφέρει ότι θα επιδιώξει ένα πιο συνεργατικό και δημοκρατικό τρόπο διοίκησης με τους εργαζόμενους, ενώ θα προωθήσει τις συνεργασίες του Αστεροσκοπείου με χώρες της Λατινικής Αμερικής (και όχι μόνο).

Εκφράζει ακόμη το παράπονο ότι οι υπηρεσίες του Αστεροσκοπείου δεν αξιοποιούνται πλήρως από τους δημόσιους και άλλους φορείς, ενώ δηλώνει ότι, για να δημιουργηθούν πρόσθετες πηγές εσόδων, υποστηρίζει τη δημιουργία εταιρειών-τεχνοβλαστών (spin-off) από ερευνητές του Αστεροσκοπείου.

Εκτιμά ότι «στα θέματα της έρευνας και των πανεπιστημίων αυτή η κυβέρνηση τα έχει πάει πάρα πολύ καλά», θεωρεί υπερβολικές τις κατηγορίες περί απαξίωσης των ελληνικών πανεπιστημίων και δηλώνει αισιόδοξος ότι, χάρη στις πρωτοβουλίες του υπουργείου Παιδείας-Έρευνας, σταδιακά θα αρχίσουν να επιστρέφουν έλληνες επιστήμονες από το εξωτερικό.

Ο Μανώλης Πλειώνης είναι από το 2012 καθηγητής Παρατηρησιακής Αστρονομίας στο Τμήμα Φυσικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και από το 2015 αντιπρόεδρος του ΔΣ στο Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Τεχνολογικό Μουσείο «Νόησις» της Θεσσαλονίκης. Αποφοίτησε από το Τμήμα Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Κρήτης (1983) και πήρε το διδακτορικό του από το βρετανικό Πανεπιστήμιο του Σάσεξ (1989).

Διεξήγαγε πολυετή μεταδιδακτορική έρευνα στην Ιταλία στα Κέντρα SISSΑ και ICTP, ενώ υπήρξε για πολλά χρόνια επισκέπτης ερευνητής στο ερευνητικό κέντρο ΙΝΑΟΕ του Μεξικό (2002-2015). Διετέλεσε ερευνητής, διευθυντής ερευνών και αναπληρωτής διευθυντής στο Ινστιτούτο Αστρονομίας του ΕΑΑ (1995-2012). Έχει πάνω από 200 δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά για θέματα αστρονομίας, αστροφυσικής και κοσμολογίας.

Ακολουθεί η συνέντευξη (ο προφορικός λόγος έχει υποστεί επεξεργασία):

ΕΡ: Ως νέος επικεφαλής στο Αστεροσκοπείο, πιστεύετε ότι χρειάζεται κάποια αλλαγή πλεύσης; Έχετε κάποια σχέδια;

ΑΠ: Πολλά πράγματα που είχαν γίνει από την προηγούμενη διοίκηση, ήσαν στη σωστή κατεύθυνση. Αυτό όμως που κατ' αρχάς θα αλλάξουμε, είναι ο τρόπος που ασκείται η διοίκηση, επειδή είχαν δημιουργηθεί οξυμένες εσωτερικές αντιθέσεις. Στόχος μου είναι να αυξηθεί η εμπιστοσύνη των υπαλλήλων προς τη διοίκηση, με μεγαλύτερη συμμετοχή τους και με συνεχή διαβούλευση μαζί τους, ώστε να υπάρξει μια πιο δημοκρατική και συνεργατική διοίκηση, να εκδημοκρατισθεί το προεδροκεντρικό σύστημα διοίκησης που υπήρχε στο παρελθόν.

Από εκεί και πέρα, ήδη από την προηγούμενη διοίκηση υπήρχε ένα μεγάλο άνοιγμα του Αστεροσκοπείου σε σχολεία, στη νεολαία και γενικότερα στην κοινωνία. Αυτό θα το επεκτείνουμε και ήδη ξεκινήσαμε με εκδηλώσεις για τα παιδιά των προσφύγων, κάτι που αρχικά είχαμε κάνει στο «Νόησις», μετά από ιδέα που μού έδωσε μια μεταπτυχιακή φοιτήτριά μου. Μελλοντικά, εκτός των παιδιών από καταυλισμούς προσφύγων, θα φέρουμε και παιδιά προσφύγων από σχολεία.

Θα κάνουμε ακόμη ένα άνοιγμα στον πολιτισμό, μία όσμωσή του με την επιστήμη. Οι πρώτες εκδηλώσεις θα γίνουν το καλοκαίρι και μάλιστα στους χώρους του Αστεροσκοπείου θα υλοποιηθεί μια εικαστική παρέμβαση- εγκατάσταση ενός πολύ γνωστού διεθνώς καλλιτέχνη από την Αργεντινή. Ήρθαμε επίσης σε επαφή με την Περιφέρεια Αττικής για να δημιουργήσουμε στο χώρο του Αστεροσκοπείου ένα αμφιθέατρο για επιστημονικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ.

ΕΡ: Αξιοποιούνται οι διάφορες υπηρεσίες που παρέχει το Αστεροσκοπείο στο Δημόσιο και σε τρίτους;

ΑΠ: Δυστυχώς δεν έχει περάσει ακόμη στην κοινωνία ότι το Αστεροσκοπείο είναι πάροχος πολλών διαστημικών και περιβαλλοντικών εφαρμογών και υπηρεσιών, όχι μόνο προς την Πολιτεία, αλλά ευρύτερα. Ενδεικτικά, διαθέτουμε το Κέντρο Αριστείας BEYOND για την μελέτη και πρόληψη των φυσικών καταστροφών όπως μια πυρκαγιά, μέσω διαστημικής τηλεπισκόπησης. Τη σχετική υπηρεσία μας αξιοποιούν ήδη τα υπουργεία, ο ΟΑΣΠ κ.α. Οι υπηρεσίες μας όμως δεν αξιοποιούνται όσο πρέπει από τρίτους, καθώς υπάρχει ένα γενικότερο πρόβλημα του δημόσιου τομέα, επειδή δεν υπάρχει καλή πληροφόρηση μεταξύ φορέων διαφορετικών υπουργείων.

Εξάλλου, ο κόμβος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA) που πρόσφατα άρχισε να λειτουργεί το Αστεροσκοπείο, σε συνεργασία με το Εθνικό Δίκτυο Έρευνας και Τεχνολογίας (ΕΔΕΤ ΑΕ) και θα είναι σε πλήρη επιχειρησιακή ανάπτυξη εντός του επόμενου εξαμήνου, αποτελεί έναν από τους τρεις βασικούς κόμβους (hubs) του παγκόσμιου δικτύου διαχείρισης και αναδιανομής των δεδομένων των δορυφόρων Sentinel.

Πρόκειται για κάτι ρηξικέλευθο, καθώς πρακτικά αναλαμβάνουμε την υποστήριξη της επιχειρησιακής λειτουργίας συλλογής, αρχειοθέτησης και διανομής δεδομένων σε διαφορετικές κοινότητες χρηστών, που είναι οι διαστημικές υπηρεσίες όπως η NASA, θεσμικοί χρήστες, τα μεγάλα εθνικά και ευρωπαϊκά προγράμματα διαστημικής (π.χ.Copernicus) και οι μεμονωμένοι πολίτες. Σαφώς υπάρχει ενδιαφέρον αξιοποίησης και από ελληνικούς φορείς, πανεπιστήμια, ερευνητές και επιχειρήσεις. Προς το παρόν, η χρήση των δορυφορικών δεδομένων θα είναι δωρεάν.

Ακόμη, λόγω της τεχνογνωσίας που έχουμε αναπτύξει, μάς ανατέθηκε από την ESA να είμαστε ο συντονιστής της επέκτασης του GEO (Group of Earth Observations) και του Copernicus σε ΝΑ Ευρώπη, Βαλκάνια, Βόρεια Αφρική και Μέση Ανατολή, συνολικά σε 26 χώρες. Είναι ένα έργο εθνικής σημασίας, για το οποίο θα έλθουμε σε επαφή και με το υπουργείο Εξωτερικών. Μεταξύ άλλων, θα αναπτύξουμε συνεργασίες με τις διαστημικές υπηρεσίες χωρών όπως τα Εμιράτα για θέματα τηλεπισκόπησης της Γης.

ΕΡ: Γενικότερα, πώς κρίνετε την εξωστρέφεια του Αστεροσκοπείου σε επίπεδο διεθνών συνεργασιών;

ΑΠ: Ανέκαθεν ήταν σε πολύ υψηλό επίπεδο, ιδίως με ευρωπαϊκούς και αμερικανικούς οργανισμούς. Αυτό που επιδιώκω, είναι να επεκτείνουμε τη συνεργασία και με άλλες χώρες υψηλού επιστημονικού επιπέδου, όπως είναι πολλές της Λατινικής Αμερικής, ορισμένες από τις οποίες έχουν και διαστημικές υπηρεσίες.

Έχω ίδια πείρα, καθώς έχω ζήσει αρκετά χρόνια στο Μεξικό, όπου έχω διατηρήσει μια μόνιμη συνεργασία. Έχω γυρίσει επίσης όλη τη Λατινική Αμερική, άλλωστε είχα πάει εκεί ήδη από την εποχή της επανάστασης της Νικαράγουας. Μέχρι σήμερα η περιοχή παραμένει ένας κοινωνικά ζωντανός χώρος, όπου γίνονται ρηξικέλευθα πράγματα.

Την Παρασκευή, καλέσαμε στην Πεντέλη όλους τους πρέσβεις της Λατινικής Αμερικής για να παρουσιάσουμε το έργο του Αστεροσκοπείου. Ήδη ξεκινήσαμε επαφή με την Αργεντινή για συνεργασία, ιδίως σε θέματα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Η Αργεντινή και η Βραζιλία έχουν διαστημικές υπηρεσίες, ενώ η πρώτη έχει κατασκευάσει δικούς τους δορυφόρους. Θα κοιτάξουμε επίσης για συνεργασία με Ινδία και Κίνα. Δεν υπάρχει μόνο η ESA και ασφαλώς η επιστήμη δεν έχει σύνορα!

ΕΡ: Πώς πάνε τα οικονομικά του Αστεροσκοπείου; Υπάρχουν ελλείψεις σε προσωπικό και υποδομές;

ΑΠ: Χονδρικά, τα χρήματα που κάθε χρόνο εισρέουν στο Αστεροσκοπείο από ερευνητικά προγράμματα και παροχή υπηρεσιών, είναι διπλάσια από όσα παίρνουμε από τον κρατικό προϋπολογισμό. Η κρατική επιχορήγηση, της τάξης των 3,1 εκατ. ευρώ, καλύπτει μόνο τη μισθοδοσία του μόνιμου προσωπικού, που είναι περίπου 120 εργαζόμενοι, εκ των οποίων 54 ερευνητές, συν οι 80 συμβασιούχοι, από τους οποίους οι περισσότεροι είναι επιστήμονες. Οτιδήποτε άλλο καλύπτεται από τα χρήματα των εσόδων μας.

Όμως τα χρήματα δεν φθάνουν για να καλύψουμε με εξειδικευμένο προσωπικό τις δύο 24ωρες βάρδιες και τις 365 μέρες του χρόνου στο Γεωδυναμικό Ινστιτούτο και στο Εθνικό Κέντρο Τσουνάμι, κάτι που είναι αναγκαίο λόγω και των διεθνών δεσμεύσεών μας. Χρησιμοποιούμε κάποιους συμβασιούχους, οι οποίοι όμως έχουν και άλλα καθήκοντα, ενώ μερικοί τώρα δεν έχουν καν συμβάσεις.

Ελλείψεις υπάρχουν και σε τεχνικό προσωπικό. Έχουμε μόνο δύο ηλεκτρονικούς και ούτε έναν ηλεκτρολόγο, παρόλο που διαθέτουμε περίπου 500 μετρητικούς σταθμούς ανά την Ελλάδα, 350 μετεωρολογικούς σταθμούς, 150 επιταχυνσιογράφους, 50 σεισμογράφους, μαγνητόμετρα, παλιρροιογράφους κ.α. Έχουμε υποδομές πολλών εκατομμυρίων ευρώ και δράσεις διεθνούς εμβέλειας, αλλά δεν έχουμε τεχνική υπηρεσία. Πρέπει να μας βοηθήσει η πολιτεία και σκοπεύω να ζητήσω από τα συναρμόδια υπουργεία αφενός να αποκτήσουμε εξειδικευμένο τεχνικό προσωπικό και αφετέρου να καλύψουμε τις 24ωρες βάρδιες.

Ευτυχώς, μετά από χρόνια, δόθηκαν στα ερευνητικά κέντρα 100 νέες θέσεις ερευνητών, από τις οποίες οι δέκα θα δημιουργηθούν στο Αστεροσκοπείο και θα προκηρυχθούν μέσα στο 2017 και 2018.

Όσον αφορά τις υποδομές μας όπως τα τηλεσκόπια, είμαστε επιτυχείς στο να τις αναβαθμίζουμε μέσω ερευνητικών προγραμμάτων. Αλλά μάς λείπει το εξειδικευμένο προσωπικό για να στηρίξει αυτές τις υποδομές. Για παράδειγμα, στο τηλεσκόπιο «Αρίσταρχος» στο Χελμό δεν έχουμε το προσωπικό που χρειάζεται, τουλάχιστον δύο παρατηρητές και έναν τεχνικό.

Από την άλλη, έχουμε μεγάλο πρόβλημα χώρου στο Αστεροσκοπείο. Χρειαζόμαστε μεγαλύτερες κτιριακές εγκαταστάσεις. Δεν έχουμε πού να βάλουμε όλους αυτούς τους ανθρώπους για τις νέες δράσεις μας. Έως το τέλος καλοκαιριού, το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο θα μεταφερθεί στην Πεντέλη σε νέο κτίριο, παρόλα αυτά θα υπάρχει πάντα στενότητα χώρου.

ΕΡ: Αναζητάτε νέες πηγές εσόδων;

ΑΠ: Ασφαλώς. Υπάρχουν μεγάλες δυνατότητες και, γι' αυτό, έχω δώσει το ελεύθερο στους ερευνητές μας για πρώτη φορά να δημιουργήσουν εταιρείες τεχνοβλαστούς (spin-off).

ΕΡ: Πώς σχολιάζετε την προωθούμενη δημιουργία του Ελληνικού Κέντρου Διαστημικών Εφαρμογών-ελληνικής Διαστημικής Υπηρεσίας;

ΑΠ: Είναι εξαιρετικά αναγκαίος ένας τέτοιος φορέας. Η γελοία κριτική που έγινε, ήταν κακοπροαίρετη. Επρόκειτο για καταστροφική αντιπολίτευση και όχι για εποικοδομητική κριτική. Ήταν όμως και λίγο απροετοίμαστος ο τρόπος που έγινε η ανακοίνωση από μεριάς του υπουργείου Ψηφιακής Πολιτικής, Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης. Χρησιμοποιήθηκε ένα επιχειρηματολογικό πλαίσιο ότι έως τώρα 'στην Ελλάδα δεν κάνουμε τίποτε'. Αυτό ήταν λάθος για όσους ασχολούνται επί χρόνια με το διάστημα και τους έχει βγει η πίστη ενάντια σε ένα γενικότερο ρεύμα απαξίας, προκειμένου να αναπτύξουν όλη αυτή την έρευνα που γίνεται, συχνά σε συνεργασία με την ESA. Το σωστό είναι ότι γίνονται πράγματα στην Ελλάδα, αλλά δεν υπάρχει συντονισμός.

Από εδώ και πέρα, είναι εκ των ων ουκ άνευ να υπάρξει διάλογος και όσμωση κατ' αρχήν μεταξύ των συναρμόδιων υπουργείων Ψηφιακής Πολιτικής & Τηλεπικοινωνιών και Παιδείας-Έρευνας, αλλά επίσης με συμμετοχή των μελλοντικών χρηστών, δηλαδή των υπουργείων Εξωτερικών, Προστασίας του Πολίτη και Άμυνας. Χρειάζεται ένα συντονιστικό όργανο-ομπρέλα, μια εθνική επιτροπή διαστήματος, η οποία, λόγω της σοβαρότητας του θέματος, πρέπει να είναι υπό τον πρωθυπουργό. Αυτή η επιτροπή μπορεί στην πορεία να μετεξελιχθεί στην ελληνική Διαστημική Υπηρεσία, για την οποία πράγματι έπρεπε εδώ και χρόνια να είχαμε κάνει τα αναγκαία βήματα για τη δημιουργία της.

Η συντονιστική επιτροπή, εκτός από εκπροσώπους των συναρμόδιων υπουργείων, θα περιλαμβάνει την επιστημονική κοινότητα και τις εταιρείες που έχουν ήδη αναπτύξει δράσεις διαστημικών εφαρμογών. Στην επιτροπή, όπου θα συνυπάρχουν οι πάροχοι και οι χρήστες των διαστημικών υπηρεσιών, θα αναπτυχθεί μια ανταλλαγή ιδεών για το αν και πώς μπορεί να υλοποιηθεί σταδιακά μια διαστημική υπηρεσία στην Ελλάδα και με ποιά μορφή. Αυτή είναι η δική μου άποψη.

ΕΡ: Πώς βλέπετε το γενικότερο ερευνητικό κλίμα στην Ελλάδα;

ΑΠ: Στα θέματα της έρευνας και των πανεπιστημίων αυτή η κυβέρνηση τα έχει πάει πάρα πολύ καλά. Μετά από τόσα χρόνια, έχουμε 100 νέες θέσεις ερευνητών, 1.000 νέες θέσεις μελών ΔΕΠ, νέα προγράμματα για υποψήφιους διδάκτορες. Αλλάζει το κλίμα και αυξάνεται η διαθέσιμη χρηματοδότηση χάρη στην εξαιρετική πρωτοβουλία του αναπληρωτή υπουργού Έρευνας κ.Φωτάκη να δημιουργηθεί, σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας-ΕΛΙΔΕΚ, ένας ανεξάρτητος θεσμός βασισμένος στην αριστεία και σε ακαδημαϊκά κριτήρια.

ΕΡ: Ειδικότερα, πώς τα πάει η αστρονομική-αστροφυσική-διαστημική έρευνα στη χώρα μας;

ΑΠ: Εξαιρετικά! Σε επίπεδο δημοσιεύσεων, ετεροαναφορών, διεθνούς αναγνώρισης, νομίζω ότι είμαστε πρωτοπόροι. Συμμετέχουμε σε αποστολές, σε ερευνητικές κοινοπραξίες, σε χρήσεις δεδομένων τηλεσκοπίων και δορυφόρων. Μπορούμε να πάμε ακόμη καλύτερα, αν ανανεώσουμε τους επιστήμονές μας με όλους αυτούς τους Έλληνες που δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό, αφού πρώτα τους εκπαιδεύσαμε εδώ. Πρέπει να τους φέρουμε πίσω. Χάρη στα προγράμματα του ΕΛΙΔΕΚ, πιστεύω ότι ένα ποσοστό από αυτούς θα γυρίσει.

Όλοι οι συνάδελφοί μου κάνουν πολύ καλή δουλειά και παράγουν καλούς επιστήμονες, που τους παίρνουν έξω χωρίς δεύτερη κουβέντα. Αλλά δυστυχώς, στο πλαίσιο της πολιτικής αντιπαράθεσης, τα ελληνικά πανεπιστήμια απαξιώνονται.